نظر فقه درباره ی نگهداری از حیوانات خانگی
به گزارش کونفه، امروزه با وجود تغییرات محسوس در مسکن و تبدیل آن به محیط آپارتمانی و همزیستی تنگاتنگ با اهل خانه و فزونی شرایط مزاحمت برای همسایگان، عملا شرایط نگهداری از حیوان خانگی سخت شده است.
نگهداری از حیوانات خانگی بخصوص سگ و گربه از مطالبی است که به جهت اثرگذاری سبک زندگی کشورهای دیگر بر جامعه ایرانی رو به فرونی نهاده و امروزه خیلی از مردم به نگهداری از این حیوانات اقدام می کنند. از طرفی به سبب بیماری های در رابطه با سگ و همین طور خلأ و اشکالات قانونی که برای حضور این حیوانات در محیط های شهری وجود دارد، چالش ها و مشکلاتی دراین خصوص پدیده آمده است و این مساله زمینه ایجاد دوقطبی میان موافقان و مخالفان نگهداری از حیوانات خانگی همچون سگ را باعث شده است.
به همین جهت با افتخار دانش پور، کارشناس فقه اسلامی و عضو هیأت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی پیرامون نگرش اسلام به نگهداری از حیوانات و همین طور احکام ویژه این مسئله گفتگو کردیم که حاصل آنرا در ادامه می خوانید:
*در ابتدا بعنوان مقدمه درباره ی نگرش کلی فقه اسلامی نسبت به همزیستی انسان و حیوان و نگهداری از حیوانات توضیح بفرمائید.
نگاهی به آموزه ها و متون فقه اسلامی، به خوبی این مطلب را می رساند که حقوق چهارپایان، بلکه درختان و گیاهان هم در این آیین، جایگاه ویژه دارد و هیچ نوع صدمه به این جایگاه را بَر نمی تابد. فقه با این که با زبان تکلیف سخن می گوید، از زیبایی ها، جلوه ها و نکته های اخلاقی هم برخوردار می باشد و پیوندی استوار با مقوله حق، حتی حق حیوان دارد.
اهمیت حق حیوان در فقه اسلامی تا جایی است که برخی دانشوران فقه در پاره ای موارد، آنرا در زمره حق الله دانسته اند. بعنوان مثال مرحوم صاحب جواهر در بحث ودیعه می نویسد اگر مالک حیوان، به شخصی که حیوان را به امانت گرفته، بگوید به آن آب و علف نده، پذیرش دستور او روا نیست و بر او، آب و علف دادن حیوان، واجب است، چونکه باید حق الله، پاس داشته شود، گرچه آدمی حق خودرا فروافکنده است.
حق الله بودن حق حیوان هم می تواند بر این مهم استوار باشد که با اینکه بر مبنای نصوص دینی مانند آیه شریفه: «والانعام خلق ها لکم»، چارپایان، برای خدمت رسانی و سوددهی به برترین آفریده ها، یعنی انسان، آفریده شده اند ولی این امر به هیچ عنوان به معنای عزیز و گرامی نبودن آنها نزد خداوند و نادیده انگاری حقوق آنها نیست.
*لطفاً به بعضی از با اهمیت ترین عناوین و مصادیق حقوق حیوانات که در فقه اسلامی تأکید گردیده است اشاره بفرمائید.
مورد نخست، حق حیات است. بخش مهمی از سخنان فقیهان در همزیستی با چارپایان، ناظر بر حق زندگی برای آنان و پافشاری بر بایستگی نگهداشت این حق بر انسان هاست. بعنوان مثال اگر پیش شخصی، مقداری آب برای نوشیدن باشد و او بترسد که اگر با آن وضو بگیرد، گرفتار تشنگی شود، بر او واجب است تیمم کند و آب را صرف وضو نکند. مرحوم صاحب جواهر، بعد از نقل این فتوا، می نویسد: اگر به تشنگی حیوانی که خونش محترم است هم بترسد، حکم همین است، گرچه آن حیوان، سگ باشد.
مورد دوم، حق نفقه است. همچون حقوق حیوان بر انسان، برآوردن آب و آذوقه آن است. البته مراد از حیوان هرگونه جانداری است که در خدمت انسان و برآورنده یکی از نیازهای او باشد. بر خلاف حق حیات، که برپایه آن چه از فقیهان نقل گردید و روایاتی که اشاره شد، فراتر از جانداران اهلی و دربرگیرنده هرگونه حیوانی است که جان و مال آدمی را به خطر نیندازد.
مورد سوم حق مسکن می باشد. همچون نیازهای اولیه حیوان، مکان استراحت و آرامش است. کوتاهی ورزیدن در این امر، افزون بر آن که مورد نکوهش عقل است، از مصداق ها و نمونه های آزار و اذیت به حیوان است که مورد نکوهش و سرزنش شرع مقدس واقع شده. پیامبر (ص) در وصف لانه پرندگان می فرمایند: لانه پرندگان برای پرنده های آن امنیت و حرمت دارد، مبادا شب هنگام به لانه آنها دست درازی کنید. بدین جهت مرحوم صاحب جواهر، حق مسکن برای حیوان را در ردیف حق نفقه او می شمارد و می نویسد: واجب است برای برآوردن نیازهای حیوان: از خوراکی و آب و مکان به تلاش برخاست.
چهارمین حق حیوان، حق عدالت است. بدون شک نباید با حیوان بگونه ای رفتار شود که حیوان آزار و ستم ببیند. باید عدالت در حق حیوان به درستی و بی کم و کاست مورد توجه قرار گیرد. ستم بر حیوان از نظر شرع ناپسند، زشت و نفرت انگیز است و در این مورد عدالت ورزی مورد سفارش و تاکید قرار گرفته است. بطور مثال مرحوم صاحب جواهر می نویسد: حیوان را به بالای آن چه توان دارد، مانند بردن بار سنگین و ادامه سفر، وادار نمی کنند و بدین جهت از سوار شدن سه نفر بر او و خواستن کاری که بر آن سخت دشوار است و با عرف و عادت ناسازگار، بازداشته شده است.
مورد بعد، حق آزار ندیدن است. خیلی از حقوق و احکام چارپایان و جانداران، می تواند بر ناپسند بودن، یا حرام بودن آزردن آنها استوار باشد. بعنوان مثال در کتاب مسالک مرحوم شهید ثانی چنین آمده: مستحب است شیر حیوان را تا آخر ندوشد و ناخن های خودرا کوتاه کند، تا هنگام دوشیدن شیر، حیوان اذیت نشود.
ششمین حق، حق احترام است. بنابر نصوص فراوان و برپایه ضرورت فقه اسلامی، انسان می تواند، بلکه شایسته است، از گوشت و شیر و دیگر فراورده های حیوان استفاده نماید و از خدمات رسانی آن، بهره فراوان ببرد؛ اما این امر، به هیچ عنوان، رواکننده بی احترامی به این آفریده و نادیده گرفتن کرامت الهی آن نیست.
هفتمین حق عبارت است از حق دوستی. می توان پاره ای از احکام و سخنان معصومان (ع) را دلیل بر این مساله گرفت که گاه، حیوان بگونه ای حق دوستی بر انسان پیدا می کند که شایسته است مورد توجه او قرار گیرد. از باب نمونه، صاحب جواهر در احکام ذبح می نویسد: ناپسند است که انسان حیوانی را که خود پرورانده، سر ببرد.
هشتمین مورد، حق میهمانی است. برپایه آموزه های فقهی و آداب پسندیده اجتماعی، اگر شخصی به خانه کسی وارد شود، نسبت به او حق میهمانی پیدا می کند. جالب این که برابر پاره ای از روایات، این حق، برای چارپایان و جاندارانِ بی آزاری که به منزل انسان پناه آورند هم ثابت است.
آخرین حق هم حق سرپرستی است. انسان حق ندارد حیوانش را به حال خود رها کند و به امنیت و نیازهای دیگر آن، بی توجه باشد. بنابرآموزه های دینی، حیوان در حکم زمین است که اگر صاحبش از آن رفع ید کند، دیگران می توانند برای آباد کردن آن پا پیش گذارند و به ملک خود درآورند.
باید تفاوت وضعیت مسکن و سکنی در گذشته را با شرایط امروزی مد نظر قرار داد چونکه در گذشته، منازل، فضاهایی روباز مانند حیاط یا حیاط خلوت داشتند که شرایط مناسبی به دور از اهل خانه جهت نگهداری حیوان خانگی را در خود داشت که امروزه با وجود تغییرات محسوس در مسکن انسان و تبدیل آن به محیط های آپارتمانی و ارتباط و همزیستی تنگاتنگ با اهل خانه و فزونی شرایط مزاحمت برای همسایگان در عمل شرایط مراقبت و نگهداری را سخت می کند
همه این حقوق برشمرده شده برای حیوان، نیک گویای این نکته است که حیوان، برخوردار از شأن و کرامت و منزلت الهی است و انسان حق ندارد به بهانه اشرف آفریده ها بودن، مقام و کرامت الهی این آفریده را نادیده انگارد. ازاین رو در تعامل و همزیستی بطورکامل حقوقش باید رعایت گردد.
*آیا نگهداری از حیوانات خانگی در شریعت اسلامی سفارش شده است؟
نگهداری حیوانات در خانه، مزایا و معایبی دارد و سبب می شود که نتوان هر حیوانی را در خانه نگهداری کرد؛ بدین ترتیب از نظر اسلام نگهداری برخی از حیوانات در خانه مشکل دارد و بعضی دیگر مستحب است.
برای نمونه نگهداری برخی حیوانات در خانه برای دفع بلا مورد سفارش واقع شده است. در این رابطه در حدیث معتبر از امام صادق (ع) نقل شده است که «خروس بال گشاده سفیدی که در خانه باشد آن خانه و هفت خانه دور آن خانه را از بلاها نگاه می دارد».
پیامبر (ص) هم فرمود: کسی که خروس سفید را در خانه نگهداری نماید از سه شر در امان خواهد بود: از کافر، از کاهن، از ساحر. همین طور بیان شده است که فردی نزد پیامبر (ص) آمد و از ترس خود شکایت نمود و از پیامبر (ص) درخواست کمک کرد و پیامبر (ص) به وی سفارش کردند که از یک جفت کبوتر نگهداری کن. در روایت دیگری امام علی (ع) فرمودند: بال زدن کبوتران شیاطین را می راند.
امام کاظم (ع) در روایتی به نگهداری حیواناتی چون کبوتر، مرغ و بزغاله اشاره کرده اند. روایتی از پیامبر (ص) نقل شده است که از حیوان خانگی مراقبت کنید چون که شیاطین مشغول حیوانات شما شده و خردسالان شما از شر شیاطین محفوظ خواهند ماند. علاوه بر این، نگهداری گوسفند در خانه به علت برکت آن هم سفارش شده است. از حضرت صادق (ع) بیان شده است که هر که گوسفندی را نگهداری کند، خداوند روزی آن خانه را فزونی بخشد و به اهل خانه برکت بسیار می دهد.
در عین حال که اسلام به نگهداری از برخی حیوانات در خانه سفارش کرده است، حیواناتی مانند سگ و خوک را نجس می داند و نجاست آنها را بگونه ای بیان کرده که با پاک کننده ای پاک نمی شوند. همین طور نجاست این دو حیوان، از تماس با شیء و یا عنصر دیگر انتقال داده می شود؛ به این معنا که در اثر برخورد سگ با چیزی، آن عنصر آلوده و نجس می شود. وجود باکتری و ویروس هایی در بزاق دهان حیوان همچون دلایلی است که باعث نجاست آنها شده است. به همین خاطر گفته شده است اگر ظرفی را سگ زبان بزند، باید آن ظرف را برای تمیز شدن به مراتب با خاک تطهیر کرد؛ همین طور وجود ویروس هایی در بدن سگ و خوک سبب پدید آمدن امراضی در بدن انسان می شود و احکامی درباره ی آن بیان شده است. از طرفی نگهداری سگ در منزل به علت سروصدا که باعث آزار همسایگان می شود نهی شده است.
*بر اساس این توضیح، آیا نگهداری از سگ مطلقاً حرام است؟ سوال دیگر این که آیا عنصر زمان و مکان تفاوتی در حکم این مسئله ایجاد نمی کند؟
باید توجه داشت که استثنائاتی در این مورد وارد شده است. بطورمثال دین اسلام نگهداری سگ را به سبب نگهبانی، پاسبانی و شکار منع نکرده. در همین رابطه امام صادق (ع) در مورد سگ نگهبان فرموده است: اگر در خانه ای سگ و یا سگ هایی نگهداری شود، فرشتگان به آن خانه نمی آیند؛ مگر آن که سگ، نگهبان خانه باشد. البته نکته قابل تأمل دراین خصوص اینست که باید تفاوت وضعیت مسکن و سکنی در گذشته را با شرایط امروزی مد نظر قرار داد چونکه در گذشته، منازل، فضاهایی روباز مانند حیاط یا حیاط خلوت داشتند که شرایط مناسبی به دور از اهل خانه جهت نگهداری حیوان خانگی را در خود داشت که امروزه با وجود تغییرات محسوس در مسکن انسان و تبدیل آن به محیط های آپارتمانی و ارتباط و همزیستی تنگاتنگ با اهل خانه و فزونی شرایط مزاحمت برای همسایگان در عمل شرایط مراقبت و نگهداری را سخت می کند.
جا دارد اشاره کنم که کتب گوناگونی در ارتباط با احکام این مسایل توسط محققان به رشته تحریر درآمده که علاقه مندان می توانند جهت تجزیه وتحلیل بیشتر به آنها مراجعه نمایند همچون کتاب آیت الله سیداصغر ناظم زاده که دراین خصوص مباحث درس خارج دارند. در مباحث ایشان چنین آمده که تمام فقهای عظام شیعه امامیه و بزرگان مذاهب اهل سنت (غیر از مالک) به صراحت بر نجاست مطلق سگ، شامل تربیت شده و ولگرد، فتوا داده اند. همین طور بیشتر از ده روایت مستند و معتبر به صراحت دلالت بر نجاست سگ دارد، بنابر این، ادعای طهارت سگ، خلاف نظر اجماع فقهای شیعه است؛ بلکه به فرموده صاحب جواهر خلاف ضرورت مذهب هم می باشد.
با توجه به اهمیت شرعی موضوع نگهداری حیوانی مانند سگ و مخاطرات بهداشتی در این خصوص، فقها آنرا مسئله ای عرفی نمی دانند که با تغییر شرایط سبک زندگی امکان تحول و تغییر در این احکام وجود داشته باشد؛ بدین جهت به نظرمی رسد حکمی لایتغیر باشد و متغیراتی مانند زمان و مکان بر آن بی تأثیرند.
* لطفاً به بعضی از احکام مورد ابتلاء که در رابطه با نگهداری حیوانات باید به آنها توجه داشت اشاره بفرمائید.
نکته اول این که نگهداری سگ در منزل اگر آزاد باشد و با زندگی انسان سر و کار داشته باشد، از نظر اسلام حرام نیست ولی کراهت شدید دارد، چونکه نجس بودن آن اگر با رطوبت باشد، سبب نجس شدن زندگانی و اثاث و لباس صاحب خانه می شود و آنهایی که به اسلام معتقدند، اگر با رطوبت، با سگ ملاقات داشته باشند باید برای نماز خواندن و غذا خوردن، دست و لباس خودرا تطهیرنمایند وگرنه عبادت و نمازشان باطل و خوردن غذا هم آلوده به نجاست باشد، حرام است. به صورت خلاصه نگهداری سگ اگر در زندگی انسان باشد ممکنست از نظر بهداشتی برای مجموعه خانواده صدمه و آلودگی هایی بهمراه داشته باشد و دلیل کراهت آن از همین جهت است و این که سگ را حمام می برند تاثیری بر رفع کراهت ندارد. بلکه تمام قطرات آبی که از او می ریزد نجس است.
هیچکس حتی شهرداری ها حق کشتن یا آزار رساندن به سگ ولو ولگرد باشد را ندارند مگر سگ های هار، یا ضرررسان، که بلامانع است و فقط حق کشتن آنها را دارند و جایز نیست آنها را تا زنده اند آتش بزنند و یا مثله کنند
نکته دوم این که سگ بازی از نظر شرعی حرام نیست ولی کراهت دارد و اشخاصی که به سگ بازی مبتلا هستند، اگر با رطوبت یا با آب دهان سگ تماس دارند، باید در موقع خواندن نماز، خود و لباس خودرا تطهیر نمایند، در غیر این صورت نماز باطل است و در موقع خوردن غذا اگر دست و دهان به تماس با سگ نجس شده آب بکشد بلامانع است وگرنه خوردن غذای نجس حرام است.
در ارتباط با خرید و فروش حیوان هم باید اشاره کنم خرید و فروش سگ اگر تربیت شده باشد، مثل سگ های شکاری، سگ گله و مراقب خانه و سگ پلیس و غیره، جایز است و رد و بدل پول بلامانع است؛ اما خرید و فروش سگ های کوچک زینتی که در خانه ها نگاهداری می شود، اگر تربیت شده اند و فایده عقلایی دارند با این که نجس اند ولی خرید و فروش آنها جایز و بلامانع است. و هم دریافت پولی که برای معالجه یا اصلاح موی او پرداخت می شود اگر عقلایی باشد، جایز و بلامانع است.
نکته دیگر این که هیچکس حتی شهرداری ها حق کشتن یا آزار رساندن به سگ ولو ولگرد باشد را ندارند مگر سگ های هار، یا ضرررسان، که بلامانع است و فقط حق کشتن آنها را دارند و جایز نیست آنها را تا زنده اند آتش بزنند و یا مثله کنند؛ یعنی نباید حیوان ولو سگ هار و ضررسان را تا زنده است، دست و پا و گوش او را ببرند و اسلام از آن نهی کرده است.
مطلب بعد این که رفت وآمد و مهمانی به خانه اشخاصی که سگ دارند، ولو سگ در داخل زندگیشان است شرعا بلا مانع است؛ اما در صورتیکه با سگ یا چیزهایی که با این حیوان نجس شده باشد، ملاقات با رطوبت صورت گیرد؛ برای نماز، خود و لباسشان را تطهیر کنند.
*در پایان اگر نکته ای برای جمع بندی دارید بفرمایید.
در مجموع از بیان این نکات به این نتیجه می رسیم که نگهداری از سگ در خانه و ویلا به منظورِ بهره بردن از منافع واقعی آن به خودی خود، اشکالی ندارد و به فریضه نماز و دعا و ارتباط با خداوند، هم صدمه ای وارد نمی کند؛ البته به شرطی که هیچ نجاستی در لباس و مکان نمازگزار نباشد؛ به این مفهوم که نباید مانع رعایت پاکیزگی و طهارت برای صحت عبادات و نماز باشد.
اما نگهداری از آن دسته از سگ هایی که به منظور سرگرمی خریداری شده اند، به خودی خود، سبب رویگردان شدن خداوند و دوری ملائک می شود و کم کم رحمت و عنایت پروردگار، از آن خانه و ساکنانش برداشته می شود. در همین زمینه امام صادق (ع) می فرمایند: «در خانه ای که سگ نگهداری می شود، نماز برپا نمی گردد، چونکه فرشتگان و ملائکه در خانه ای که سگ در آن نگهداری شود، نمی گردند، مگر این که سگ نگهبان یا شکاری بوده و او را در قسمت مجزایی از خانه نگهداری نمایند که در این صورت ایرادی ندارد».
بنابراین مساله نجس بودن سگ، غیر از حرمت نگهداری از آن است. نگهداری از سگ برای آنهایی که استفاده عقلایی و مجاز از آن ندارند، کراهت شدید دارد و در این احکام هم اختلافی بین مذهب امامیه با سایر مذاهب اهل سنت نیست.
به طور خلاصه پیامبر (ص) در وصف لانه پرندگان می فرمایند: لانه پرندگان برای پرنده های آن امنیت و حرمت دارد، مبادا شب هنگام به لانه آنها دست درازی کنید. روایتی از پیامبر (ص) نقل شده است که از حیوان خانگی مراقبت کنید چون که شیاطین مشغول حیوانات شما شده و خردسالان شما از شر شیاطین محفوظ خواهند ماند. بلکه تمام قطرات آبی که از او می ریزد نجس است.
هیچکس حتی شهرداری ها حق کشتن یا آزار رساندن به سگ ولو ولگرد باشد را ندارند مگر سگ های هار، یا ضرررسان، که بلامانع است و فقط حق کشتن آنها را دارند و جایز نیست آنها را تا زنده اند آتش بزنند و یا مثله کنند
نکته دوم اینکه سگ بازی از نظر شرعی حرام نیست ولی کراهت دارد و افرادی که به سگ بازی مبتلا هستند، اگر با رطوبت یا با آب دهان سگ تماس دارند، باید در موقع خواندن نماز، خود و لباس خودرا تطهیر نمایند، در غیر این صورت نماز باطل است و در موقع خوردن غذا اگر دست و دهان به تماس با سگ نجس شده آب بکشد بلامانع است وگرنه خوردن غذای نجس حرام است.
در ارتباط با خرید و فروش حیوان هم باید اشاره کنم خرید و فروش سگ اگر تربیت شده باشد، مثل سگ های شکاری، سگ گله و مراقب خانه و سگ پلیس و غیره، جایز است و رد و بدل پول بلامانع است؛ اما خرید و فروش سگ های کوچک زینتی که در خانه ها نگاهداری می شود، اگر تربیت شده اند و فایده عقلایی دارند اگرچه نجس اند ولی خرید و فروش آنها جایز و بلامانع است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب