در حوالی مسجد تاریخی بادی الله
کونفه: از گیلان مأذنه این مسجد فرم کلیساگونه و درب چوبی رو به معبر بادی الله دارد که بگفته اهالی محله تا چند سال پیش هم مؤذن مسجد درب چوبی را بازکرده از پله ها بالا می رفت و از همان بالای مناره اذان می گفت.
بر طبق قدیمی ترین نقشه موجود رشت که در دوره ناصری کشیده شده، شهر رشت هفت محله به نامهای زیر داشت؛ استادسرا، زاهدان، خمیران زاهدان، کیاب، خمیران کیاب، صیقلان و بازار.
بعضی از محلات قدیمی همچون؛ پیرسرا، ساغریسازان، دباغیان، رودبارتان و سرچشمه، چله خانه، صندوق عدالت و... در دل همان هفت محله قرار داشت. بعنوان نمونه، محله ساغریسازان، جزء محله زاهدان بوده است.
«محله زاهدان، از قدیمی ترین محله های شهر رشت است که پیش از دوران صفوی درحال شکل گیری بوده و در دوران صفویه به علت گسترش شهر از سمت جنوب، این محله نیز در همان جهت رشد کرده و ساختار منسجم تری به خود گرفته است.
در سفرنامه «ملگونف» از محله زاهدان نام برده شده و متعلقات آن به شرح زیر آمده است: محله بادی الله، ساغریسازان، سوخته تکیه، زوری جا، صومابجار و همینطور ذکر شدده که بنای قونسولگری روس نیز در این محله است.»(نک، خانه های تاریخی گیلان).
در قدیمی ترین نقشه رشت، «محله زاهدان» ۱۲ ناحیه داشت و گذر بادی الله همچون محله های زاهدان بود. بیشتر نواحی این محله، بقعه و مسجد و مدرسه ای داشتند.
در گذر بادی الله سه مسجد تاریخی و یک حوزه علمیه قدیمی داریم. در شروع ورودی بادی الله، مسجد سفیدرنگی است که به نام مسجد بادی الله شهرت دارد. در واقع «مسجد بادی الله» یکی از مساجد محله زاهدان و یکی از مساجد تاریخی رشت است که در لیست آثار ملی ثبت شده است.
دهه ۴۰ و با راه اندازی دو خیابان انقلاب و مطهری چهره گذشته محله حاجی آباد و بادی الله تغییر می کند و با راه اندازی خیابان مطهری بخشی از حیاط مسجد بادی الله از بین می رود. با این وجود معماری و رنگ سفید و سیمان بری های مسجد بادی الله و مناره کم ارتفاع آن، برای هر بیننده ای جذابیت دارد.
به قول اهالی، بنیانگذار این مسجد، مرحوم «بدیع الله» است و قبر او نیز در بخش شمالی شبستان مسجد قرار دارد و نام این مسجد برگرفته از نام بنیانگذار و بانی آن است. ظاهرا بعدها تحت تأثیر گویش محلی ساکنان شمال کشور، بدیع الله به بادی الله معروف می شود.
بر روی صندوقچه ای که بر روی قبر مرحوم بدیع الله قرار گرفته این عبارت به چشم می خورد: «احداث این مسجد ۱۳۴۴ قمری» که با استناد به تاریخ درج شده بر روی این صندوق قدمت این بنا را میتوان به اوایل دوره پهلوی نسبت داد. معماری این بنا و رنگ سفید آن هم تداعی کننده بناهای میدان شهرداری است.»
البته شادروان «فریدون نوزاد» در یادداشت های خود در مورد تاریخچه محلات اشاره دارد که این محله در اصل «وادی الله» بوده و واژه «وادی» یا محلِ گذر، بعدها تبدیل به بادی الله شده است.
دکتر منوچهر ستوده که دهه ۴۰ از طرف دولت مامور بررسی و ثبت بناهای تاریخی کرانه دریای کاسپین می شود از مسجد بادی الله دیدن کرده و درباره ی این مسجد قدیمی می نویسد: «مسجد بدیع الله (بادی الله) در محله بدیع الله قرار دارد. صحن مسجد فعلی دارای دو قسمت اصلی است: قسمت بزرگ، زیر گنبد مدوری است و قسمت دیگر با سه ستون بزرگ که در پایین هشت ضلعی و در وسط مدور و در بالا چهارضلعی هستند، جدا می شود. غرفه زنانه، بالاخانه مانند متکی بر این ستون هاست. محراب مسجد گچبری و کلمات زیر با خط نسخ بدی بر محراب گچبری شده است: یا الله، یا الله، یا قاضی الحاجات، یا کریم، یا رحیم و سوره «انا انزلنا» تا « حتی باخبر الفجر».
البته گچبری هایی که دکتر ستوده در دهه ۴۰ دیده بود، هم اینک از بین رفته است و جای آن محرابی سنگی قرار گرفته است.
دکتر ستوده همینطور می نویسد: «در ضلع غربی، مدخل غرفه زنانه و پنج پنجره نورگیر است. در ضلع شمالی دو پنجره بزرگ تا زیر سقف و در ورودی است که از کفش کن به صحن مسجد می روند. بالای کفش کن اتاق خادم است. در ازاره داخلی مسجد چهار ردیف کاشی منقش آبی و سفید به ارتفاع ۶۵ سانتی متر از کف و در پایه فیلپاها، سه ردیف کاشی به ارتفاع نیم متر چسبانده اند. سقف سرسرا مسجد لمبه کوبی خط دار و بام گنبد و مسجد حلب سر است.»
این محقق تصویری از مسجد عرضه کرده که در آن چند پاره ستون های سنگی لاچ لنگری مارپیچ (نوعی کنده کاری بر ستون های چوبی گرد که به شکل مارپیچ است) جلو مسجد افتاده است. برای ستوده معلوم نشد که این ستون های سنگی چیست، ولی محمود نیکویه، نویسنده کتاب «رشت شهر باران» می نویسد که این ستون ها باقی مانده بخشی از حیاط و حوض سنگی مسجد بوده که در زمان تعریض خیابان مطهری در گوشه خیابان باقی مانده است.
هرچند باقی مانده سنگ های فوق در ورودی گذر بادی الله در سالهای اخیر و با تشکیل اصلاح هندسی ورودی بادی الله از بین می رود.
«مریم عبدالهی»، کارشناس اداره میراث فرهنگی گیلان که پلان و گزارش خاصیت های این مسجد را برای ثبت در میراث فرهنگی آماده کرده است درباره ی بنای این مسجد می نویسد: «مسجد دارای پلاک ثبتی به شماره ۳۳۹۰ است. نقوش تزیینی دور حلبی دامنه شیروانی سقف و سقف، لمبه کوبی که در اصطلاع معماری سنتی به آن واشان کشی می گفتند؛ از خاصیت های این اثر است.
تا قبل از ثبت اثر، هیچ سابقه پژوهشی شامل شناسایی، بررسی و گمانه زنی تاریخی در مورد این اثر صورت نگرفته است و هم اکنون نیز این بنا وقفی و در اختیار اداره کل اوقاف و امور خیریه است.»
عبدالهی در مورد مشخصات بارز این اثر معماری مذهبی خاطر نشان می سازد: «صحن مسجد فعلی دارای دو قسمت اصلی است: قسمت بزرگ، زیر گنبد مدوری است و قسمت دیگر با سه ستون بزرگ که در پائین هشت ضلعی و در وسط مدور و در بالا چهار ضلعی هستند، جدا می شوند. محراب مسجد در گذشته گچبری بوده که متأسفانه امروزه اثری از آن نیست.
دیوارهای مسجد از نوع باربر و با آجرهایی به ابعاد ۵×۲۰×۲۰ سانتی متر است. ملات استفاده شده در دیوارها ملات گچ و خاک است. ضخامت دیوارها در بخش های مختلف مسجد، متفاوت و در جبهه شمالی به بیشترین مقدار خود به قطر ۴۰.۱ متر رسیده است. چوب های به کار رفته در کل بنا و همینطور سازه آن از نوع نراد روسی است و هیچگونه تیرآهن در ساخت آن بکار نرفته است.
در دور تا دور مسجد پنجره های چوبی قدیمی با قوس هلالی به چشم می خورد و در دیوارهای مسجد فرورفتگی هایی با قوس هلالی وجود دارد.»
وی پنجره های بنا را از دیگر خاصیت های اثر معرفی می کند و اضافه می کند: «پنجره های مسجد در اندازه های مختلف است و تزئینات دالبر مانند در نمای ساختمان دارد. همینطور فرم گنبد و مناره مسجد در ترکیب با نمای ساختمان از خاصیت های خاص این بنا است.»
خوشبختانه با تلاش میراث فرهنگی استان، این مسجد زیبا در تاریخ سیزدهم بهمن ماه سال ۱۳۸۸ و به شماره ۲۹۳۱۵ در لیست بناهای ثبتی تاریخی قرار گرفت.
مناره کوتاه این مسجد، همانند دیگر مناره های مساجد قدیمی گیلان و همچون سبک مناره های دوره سلجوقی است. یعنی مناره منفرد و جدا از مسجد ساخته شده است.
مأذنه این مسجد فرم کلیساگونه و درب چوبی رو به معبر بادی الله دارد که به قول اهالی محله تا چند سال پیش هم مؤذن مسجد درب چوبی را بازکرده از پله ها بالا می رفت و از همان بالای مناره اذان می گفت.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب