مهر بررسی می كند؛
چشم انداز استفاده از تجهیزات بومی در شبكه ملی اطلاعات
كونفه: بومی سازی تجهیزات شبكه ملی اطلاعات درسال جهش تولید از اولویت های طرح كلان و معماری این شبكه در نظر گرفته شد و سوال این است كه آیا تجهیزات بومی قابلیت به كارگیری در شبكه ملی را دارند؟
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: شورایعالی فضای مجازی در آخرین مصوبه خود دولت را موظف به تکمیل زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات مطابق با اهداف «طرح کلان و معماری» این شبکه کرد. در این طرح اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات در چندین مورد در کنار بومی سازی خدمات، به بحث بومی سازی تجهیزات هم اشاره دارد. در بخش اهداف عملیاتی در بند ۲۰ این طرح به مصون سازی، کاهش صدمه پذیری، افزایش پایداری و تاب آوری امنیتی و دفاعی شبکه ملی اطلاعات در مقابل تهدیدات، بدون اتکا به خدمات خارجی تاکید گردیده است. از طرفی در بندهای ۲۳ و ۲۴ این مصوبه، «رشد بومی سازی تجهیزات شبکه» به میزان ۱۰ درصد سالیانه برپایه اولویت های تعیین شده توسط مرکز ملی فضای مجازی و هم «بومی سازی سامانه های امنیتی مورد نیاز شبکه ملی به میزان ۱۰۰ درصد» تا سال ۱۴۰۴ تکلیف شده است. حال در سالی که با شعار «جهش تولید» نام گذاری شده است، مصوبه شورایعالی فضای مجازی در طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات با رویکرد تجهیزات بومی، این سوال را به ذهن می آورد که وضعیت تجهیزات بومی حوزه ICT چگونه است و چه پتانسیل هایی در کشور وجود دارد که می تواند شعار سال جاری را در این عرصه محقق کند؟ سوال دیگر این است که جایگاه ما در تولید تجهیزات «های تک» مخابراتی کجاست و چه محصولاتی قابلیت به کارگیری در شبکه ملی اطلاعات را دارند و در نهایت اینکه نقاط قوت و ضعف کشور در این عرصه چیست؟ پیگیری بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در یک کارگروه چندی قبل (شهریورماه ۹۹) نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در جهت تحقق شعار سال جهش تولید در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برپا شد. در این نمایشگاه مطابق با بیان سازمان فناوری اطلاعات ایران، ۴۴ شرکت در چارچوب ۷ دسته بندی شامل پایانه ها، لایه دسترسی، لایه انتقال (نوری)، رادیو و آنتن، رابط شبکه، لایه لبه و هسته، سامانه ها و شبکه های اختصاصی، تولیدات خویش را ارائه کردند. دسته نخست: ۱۲ شرکت تولیدکننده گوشی هوشمند، تبلت، گوشی IP و انواع مودم ها
دسته دوم: ۶ شرکت در حوزه بومی سازی ترمینال های خط نوری(OLT)، تجهیزات مرکزی VDSL، ترمینال شبکه نوری (ONT)
دسته سوم: ۷ شرکت تولیدی تجهیزات اکتیو نوری، SFP، ROADM، DWDM، ONT و PTON
دسته چهارم: ۹ شرکت تولیدی تجهیزات در ارتباط با رادیو مایکروویو، شبکه LTE اختصاصی، آنتن های مایکروویو، موبایل ۵ و ۸ باندی، MIMO و SISO
دسته پنجم: ۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع کابل شبکه CAT، اتصالات کواکسیال و نوری
دسته ششم: ۱۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع روترها (مسیریاب ها)، سوئیچ های شبکه SBC، HSS، Vims، ذخیره ساز دیتا، DNS و زیرساخت ابری
دسته هفتم: ۷ هفت شرکت تولیدی در حوزه TripleA، OSS/BSS، Billing و SD-WAN در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه، مهدی کریمی نیسیانی نماینده ویژه وزیر ارتباطات در تولید، اظهار داشت: بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در جهت تحقق «جهش تولید» مورد تاکید نهادهای بالادستی قرار دارد و برمبنای هدف گذاری طرح معماری این شبکه، بومی سازی ۱۰ درصدی سالانه تجهیزات در دستور کار قرار گرفته است. وی از تشکیل کارگروه بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات با حضور معاونت نوآوری وزارت ارتباطات، پژوهشگاه ICT، رگولاتوری، سازمان فناوری اطلاعات ایران، سندیکای تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی و هم سایر تولیدکنندگان این بخش اطلاع داد تا متناسب با برنامه توسعه شبکه ملی اطلاعات و تکامل آن، بومی سازی تولیدات این شبکه هم دنبال شود.
مشکلات تولید در تجهیزات ارتباطی چیست علی اصغر انصاری مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت تولید تجهیزات بومی جهت استفاده در شبکه ملی اطلاعات و مشکلاتی که بر سر راه تولید این تجهیزات است توضیح می دهد و می گوید: اساساً فناوری های حوزه ارتباطات بخصوص بخش «اکتیو» در دنیا بعنوان فناوری های «های تک» شناخته می شوند. اینها فناوری های تحولی هستند و تغییرات در آنها سریع اتفاق می افتد. ازاین رو صنعت داخلی برای رقابت با تولیدکنندگان معروف دنیا با چالش مواجه می باشد. البته این مورد تنها به کشور ما مربوط نمی گردد و چالش همه کشورها است. وی افزود: تولیدکنندگان مطرح دنیا در این عرصه دارای تیراژهای جهانی هستند. بنابراین تولید این محصولات به لحاظ اقتصادی و تعقیب کردن سیر تحولات برای هر کشوری که بخواهد صنعت بومی داشته باشد، چالش بشمار می رود. انصاری با اشاره به اینکه قدمت صنعت داخلی ما در حوزه مخابرات و ارتباطات زیاد است، اضافه کرد: در بخش تجهیزات «پسیو» شبکه ارتباطی کشور تقریباً به خودکفایی رسیده ایم به نحوی که در عرصه تولید تجهیزات در ارتباط با برق، ملزومات و تأسیسات، کابل فیبرنوری، کانکتورها و انواع و اقسام اتصالات تقریباً وابستگی و مشکلی نداریم. در بخش تجهیزات «پسیو» شبکه ارتباطی کشور تقریباً به خودکفایی رسیده ایم به نحوی که در عرصه تولید تجهیزات در ارتباط با برق، ملزومات و تأسیسات، کابل فیبرنوری، کانکتورها و انواع و اقسام اتصالات تقریباً وابستگی و مشکلی نداریم وی با اشاره به اینکه تجهیزات «اکتیو» در ارتباط با سیستم های انتقال نوری، انواع و اقسام آنتن ها، سیستم های فرستنده و گیرنده، تجهیزات هسته در لایه انتقال و IT و انواع و اقسام روترها و سوئیچ ها، سیستم های مدیریتی مانند oss و bss و سامانه های مدیریت مانند IMS می شوند، اظهار داشت: برغم وجود ریسک بالا، کشور تا حد زیادی توانسته این محصولات را بومی سازی کند و تا جایی که امکان داشته، نیازمندی های داخلی در حوزه این تجهیزات تأمین شده است. انصاری با تاکید بر اینکه الان مشکل ما در این عرصه نبود دانش فنی نیست، تصریح کرد: بحث بر سر این است که برخی قطعات مانند چیپ ست ها و برخی المان ها در انحصار معدود شرکت هایی در دنیا است و این وابستگی با عنایت به مشکلات تحریم و نوسانات ارز سبب شده تا تولیدکنندگان ما نتوانند برخی نیازمندی های داخلی را از این طریق تأمین کنند. ازاین رو الان در سال «جهش تولید» و تحقق اصول الزامات شبکه ملی اطلاعات که در خصوص بومی سازی و سفارشی سازی تجهیزات تکلیف شده است، ما مبحث بومی سازی را پررنگ تر از قبل دنبال می نماییم و خوشبختانه اقبال اپراتورها و مصرف کنندگان تجهیزات ارتباطی و مخابراتی هم به تولیدکننده داخلی بیشتر شده است. وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات که بر اساس فرایند نیازسنجی در حوزه تجهیزات تولید داخل برگزار شد، اظهار داشت: سندیکای صنعت مخابرات ایران فهرست نیازمندی های مدنظر را بین اعضای خود توزیع کرد و خیلی از شرکت ها آمادگی عرضه محصول را اعلام نموده و یا اعلام نمودند که در فضای R&D هستند و این تجهیزات را در چه مدت زمانی می توانند آماده و تحویل دهند. مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با اشاره به اینکه ما با یک سری چالش ها و موانع مواجه هستیم که مسئولیت آن در وزارت ارتباطات نیست، اضافه کرد: خیلی از سیاست ها و مقررات گذاری ها با وزارت صمت است که در این عرصه هم تأثیرگذار است. برای مثال سیاست های ارزی امکان دارد خیلی مطابق میل صنعت مخابراتی نباشد؛ از طرفی تولیدکنندگان تجهیزات ICT با یک سری چالش های حقوقی، اقتصادی و مقرراتی و رگولاتوری مواجهند. هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تجهیزات ما کاملاً داخلی است! انصاری با ابراز امیدواری از اینکه صنایع داخلی بتوانند سهم بیشتری را در تأمین تجهیزات شبکه های ارتباطی داخل کشور به خود اختصاص دهند، در پاسخ به این سؤال که چه میزان از تولیدات ما به معنای واقعی تولید داخل است و چه میزان از این صنایع، مونتاژ است، توضیح داد: ما هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تولیدات ما با جزئیات کامل در ارتباط با صنعت داخل است و هیچ جای دنیا هم این طور نیست. همین که ما فعالیتی را در چارچوب مونتاژ انجام می دهیم و بعضاً سیستم های نرم افزاری تجهیزات توسط صنایع داخلی توسعه می یابد و اغلب قطعات در داخل مونتاژ می شود، به معنای تولید داخل است. وی با اشاره به اینکه زنجیره ای از امکانات منجر به تولید محصول می شود و خوشبختانه صنعت داخلی تا جایی که توانسته نسبت به بومی سازی اقدام نموده است، اظهار داشت: یک سری قطعات همچون قطعات نیمه هادی و چیپ ست در دنیا در انحصار دو یا ۳ شرکت معدود است و این قطعات در کشور ما هم وارداتی بوده و تولید داخل نیست. اما با وجود محدودیت های تحریم بعضاً شاهد می باشیم که تولیدکنندگان ایرانی برای تهیه این اقلام، کارخانه هایی در خارج از کشور خریداری نموده و محصول را در خارج تولید می کنند و سپس آنرا به داخل کشور آورده و بسته بندی می کنند. انصاری تصریح کرد: آمریکا و چین یک سری قطعات الکترونیکی را برای بخش پردازشگر و محاسباتی تجهیزات، تولید می کنند که در دسته بندی ریزپردازنده ها شناخته می شوند و معمولاً تولیدکننده ها، مجبور به واردات این قطعات هستند تا در طراحی بردها از آنها استفاده کنند. وی در پاسخ به این سؤال که الان چند درصد از تجهیزات بومی در شبکه ملی اطلاعات استفاده می شود، اظهار داشت: بخشی از تجهیزات سیستم های انتقال در لایه زیرساخت و مخابرات استفاده می شود از همین امکانات شرکت های داخلی است. اما درصدی نمی توان برای آن اعلام نمود. به هرترتیب کاملاً مشهود است که تجهیزات به سمت داخلی شدن می رود. مشاور معاون وزیر ارتباطات اظهار داشت: برآورد ما نشان داده است که ۷۰ درصد تجهیزات پسیو و اکتیو مخابراتی در کشور تولید می شود و تلاش این است که آن ۳۰ درصد «های تک» هم به حداقل برسد. تا پیش از آخر سال هم یک نمایشگاه دیگر در تکمیل دستاوردهای بومی شبکه ملی اطلاعات برپا می شود و تمامی تلاش این است که بتوانیم وابستگی ها را به حداقل برسانیم. برآورد ما نشان داده است که ۷۰ درصد تجهیزات پسیو و اکتیو مخابراتی در کشور تولید می شود و تلاش این است که آن ۳۰ درصد «های تک» به حداقل برسد مسئول دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات با اشاره به اینکه جهش تولید در تجهیزات ارتباطی در کشور از سال ۹۵ و با تولید تجهیزات انتقال نوری آغاز شد، افزود: الان شاهد افزایش تعداد شرکت ها و تنوع محصولات هستیم و طبق قانون حداکثر استفاده از صنعت داخلی، اولویت هم با این تجهیزات داخلی است. انصاری با اشاره به اینکه فضا و امکانات برای دیده شدن تولیدات داخلی فراهم است و در صورت توانمندی تولیدات داخلی، می توان از این محصولات در شبکه ملی اطلاعات استفاده کرد، اظهار داشت: شرایط فعلی ماحصل تحقیق و توسعه چندین ساله شرکت های تولیدی و حمایت اپراتورها برای به کارگیری این تجهیزات در شبکه است. اما شکی نیست که ما هنوز با آنچه که باید باشیم، فاصله داریم. به بیان دیگر دستاوردهای پیشرفته بومی در شبکه ملی اطلاعات مایه امیدواری است و ما امیدوار شدیم که توان داخلی می تواند خیلی از خلاءها را پر کند و حتی برخی شرکت ها این تجهیزات را به بازار کشورهای همسایه هم صادر کرده اند. ولی بازهم جا برای کار وجود دارد. سند موانع تولید تجهیزات شبکه ملی اطلاعات تدوین شد وی اظهار داشت: تجهیزات پیشرفته شبکه های ارتباطی از نظر باند فرکانسی و مدیریت پهنای باندی که می توانند پشتیبانی کنند از نسل های قدیمی خود فاصله گرفته و آنچه که در دنیا تولید می شود، نزدیک به لبه تکنولوژی است. ازاین رو در ایران هم آنچه که از این تجهیزات عرضه می شود باید قابل رقابت با محصولات «های تک» دنیا باشد و در غیر این صورت در زیرساخت ارتباطی کشور کارآیی نخواهد داشت. مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران درباره نحوه پشتیبانی از تولیدات بومی جهت استفاده در شبکه ملی اطلاعات هم اظهار داشت: ما بعنوان دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات، سندی را منطبق بر موانع تولید آماده کرده و موانع ارجاع کار به شرکت های داخلی را با تطبیق بر شرایط واقعی مشخص کرده و برای آنها راهکار درنظر گرفته ایم. در این حوزه دستگاههای مرتبط مسئول هستند که موضوعات را درک کرده و به تولید کمک کنند. اساسا مبحث تولید داخل در اولویت همه دستگاههای زیربط است.
۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی شبکه ملی قابل اتکا به توان بومی است دکتر عباس آسوشه مشاور فناوری مرکز ملی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر در ارزیابی خود از وضعیت تجهیزات پیشرفته بومی که مقرر است در شبکه ملی اطلاعات به کار گرفته شود، نظر دیگری دارد. وی با اشاره به اینکه به هر حال بخشی از سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات به بومی سازی تجهیزات متعلق می باشد و مجری این پروژه باید برای بومی سازی تجهیزات بخش های کلیدی و اساسی شبکه، برنامه ریزی لازم را داشته باشد، می گوید: حدود ۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی پیشرفته در شبکه ملی اطلاعات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات این شبکه عمدتاً کار ما نیست و تنها به بخشی از آن مسلط هستیم. آسوشه، نمایشگاهی که اخیرا از دستاوردهای بخش خصوصی صنعت مخابرات ایران در حوزه تجهیزات پیشرفته ICT در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار گردید را اقدامی جهش گونه از جانب بخش خصوصی و سندیکای صنعت مخابرات برای تحقق اهداف تعیین شده در «سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات» عنوان می کند. وی با تاکید بر اینکه هدف این است که تا حد امکان از تجهیزات داخلی در شبکه ملی اطلاعات بهره گرفته شود، اظهار داشت: این تجهیزات در ارتباط با بخش های مختلفی از مودم های در ارتباط با تبدیل انتقال صدا روی شبکه سنتی به شبکه های IP تا تجهیزات شبکه انتقال فیبرنوری و تجهیزات دسترسی روی آن می شود. این بخش حتی برای رسیدن به تکنولوژی های پیشرفته (های تک) مانند SDN (شبکه های تعریف شده توسط نرم افزار) که در دنیا هم هنوز خیلی از شرکت ها آنرا ندارند، برنامه ریزی نموده است. این محصول در نمایشگاه مذکور توسط برخی شرکت ها ارائه شد. مشاور مرکز ملی فضای مجازی تصریح کرد: البته بنده به هیچ عنوان ادعا نمی کنم که ما به فاز تکمیل این فناوری ها دست پیدا کرده ایم. بلکه معتقدم که شرکت های ما هم در این حوزه قدم های اولیه را برداشته اند و در سال «جهش تولید»، این نشانه مثبتی از جنب و جوش بخش خصوصی در این حوزه می باشد. برخی تجهیزات می توانند جایگزین تجهیزات آمریکایی باشند وی اظهار داشت: ما معتقدیم که بعضی از این تجهیزات بومی می توانند جایگزین تجهیزات عمدتاً آمریکایی یا غیر ایرانی در شبکه ارتباطی کشور باشند. البته بعضی از شرکتها سالهاست که روی خروجی هایشان کار کرده اند و محصولات قابل قبولی هم دارند. بعضی از این تجهیزات بومی می توانند جایگزین تجهیزات عمدتاً آمریکایی یا غیر ایرانی در شبکه ارتباطی کشور باشند. البته بعضی از شرکتها سالهاست که روی خروجی هایشان کار کرده اند و محصولات قابل قبولی هم دارند آسوشه در مورد این سوال که آیا این تجهیزات بومی، قابلیت آنرا دارند که در شبکه ملی اطلاعات بعنوان زیرساخت فضای مجازی کشور قرار گیرند و خدمات با کیفیتی به مردم عرضه کنند؟ اظهار داشت: بعضی از این تجهیزات در نقاط با ظرفیت پایین شبکه امکان استفاده دارند اما در نقاط با ظرفیت بالا به هیچ وجه امکان و آمادگی استفاده برای شبکه ملی اطلاعات را ندارند. در این میان اپراتورهای شبکه مراقب خواهند بود که صرفا به اینکه این تجهیزات ایرانی هستند بسنده نکنند و تست های لازم را انجام دهند؛ چون که مقرر است این تجهیزات در شبکه ای قرار گیرد که هدفش عرضه خدمات داخلی با کیفیت به مردم است و نباید هر تجهیز بدون کیفیتی را به صرف اینکه بومی است، در آن به کار گرفت. وی تصریح کرد: از طرفی نباید نظارت بخش های نظارتی سبب کندی و به شکلی سدی در مقابل فعالیت بخش خصوصی باشد. بنابراین تاکیدمان بر این است که نظارت بخش های نظارتی چه در حوزه کیفی و چه در حوزه های امنیتی، باید به شکلی کمک کننده بخش خصوصی باشد تا سریع تر به تجهیزات و قطعات بومی مورد نیاز جهت استفاده در جای جای شبکه ملی اطلاعات برسیم. مشاور فناوری رئیس مرکز ملی فضای مجازی با اشاره به اینکه ما در دنیا شاهد روند بلوغ فناوری های ارتباطی هستیم و انتظار این روند را در داخل کشور هم داریم، اظهار داشت: البته با عنایت به تحریم ها و وضعیت اقتصادی کشور انتظار نداریم که این شرکتها راه ۲۰ ساله را در ۳ سال بپیمایند. در این راه اپراتورها هم باید کمک کنند تا فضای تست و آزمایش برای بالغ شدن این تجهیزات فراهم گردد. آسوشه اعتقاد دارد که نباید تجهیزات بومی را در روز اول با تجهیزات معادل آمریکایی، اروپایی و یا چینی مقایسه نماییم. بلکه باید به بخش خصوصی فرصت داد تا خودش را نشان دهد. البته قاطعانه معتقدم که در بعضی موارد از تجهیزات پیشرفته بومی در این عرصه با خروجی هایی روبرو می باشیم که به قطعات امریکایی، اروپایی و چینی تنه می زند. وی در پاسخ به این سؤال که آیا در حوزه تجهیزات بومی شبکه ارتباطی به خودکفایی رسیده ایم، اظهار داشت: در هیچیک از موارد ما نمی توانیم بگوییم که به صورت ۱۰۰ درصد شبکه مان را می توانیم با محصولات بومی تجهیز نماییم. چون که ما همچنان در حوزه اقلام سخت افزاری وابستگی داریم که البته این وابستگی ۱۰۰ درصد نیست. در بعضی موارد می توان از تجهیزات معادل استفاده نمود. به بیان دیگر در بعضی موارد بخشی از تجهیزات متعلق به ما نیست و در بعضی موارد هم کل کار نتیجه کار دانش آموختگان و محققان خودمان است. مشاور مرکز ملی فضای مجازی توضیح داد: به نظر می آید درصد ۳۰ به ۷۰ برای توانمندی ما در حوزه تجهیزات پیشرفته بومی شبکه ملی اطلاعات مناسب باشد. به این مفهوم که صفر تا صد حدود ۳۰ درصد تجهیزات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات عمدتاً کار ما نیست و تنها به بخشی از آن مسلط هستیم. برای مثال تجهیزات نرم افزاری ما قابل دفاع هستند اما در بخش سخت افزاری عمدتاً از توان کشورهای دیگر استفاده می نماییم. چشم انداز روشن استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات وی اظهار داشت: البته این وابستگی با آنچه که پیش از این به تجهیزات امریکایی و اروپایی وجود داشت، متفاوت است و امروز شاهد استقلالی هستیم که می توانیم از تجهیزات معادل خودمان هم در شبکه استفاده نماییم. می توانیم تجهیزات را طراحی نموده و به شرکتهای دوم و سوم برای ساخت ارسال نماییم. اما در زمینه ساخت دیوایس و قطعات نیمه هادی در کشور فعلاً توانایی وجود ندارد و بودجه و اعتبار لازم هم برای آنکه به این سمت حرکت نماییم، دیده نمی گردد. دکتر آسوشه چشم انداز استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات را روشن می داند و اعتقاد دارد که اگر در ۳ سال آینده بخش های عرضه کننده خدمات باردیگر به تجهیزات خارجی برنگردند و فضایی که الان بوجود آمده را دنبال کرده و تلاش و خطا را تحمل کنند، با ساخت های متوالی، بلوغ تولید ملی این تجهیزات در انتظار ما است. وی اظهار داشت: از طرفی بخش خصوصی هم باید انتظاراتش را پایین بیاورد و تجهیزات خویش را از جهت قیمت و هزینه با تجهیزات خارجی که بیشتر از ۱۰ سال است ساخته می شوند و تست های مختلف را پشت سر گذاشته اند مقایسه نکند. مشاور رئیس مرکز ملی فضای مجازی تصریح کرد: به نظر می آید معاونت نوآوری و فناوری وزارت ارتباطات در حال برنامه ریزی مجدد برای شناسایی پتانسیل های تولیدی بخش خصوصی در حوزه تجهیزات شبکه است. براین اساس این مجموعه و هم بخش خصوصی و اپراتورهای ارتباطی باید برای نگاه استقلال در تأمین تجهیزات ارزش قائل باشند تا این راه پرپیچ و خم با پیروزی به اتمام برسد.
منبع: kunefe.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب