طرح های انتقال بین حوضه ای بازی خطرناک با منابع آبی

به گزارش کونفه به نقل از خبرگزاری مشرق، بحران آب در کلان شهرهای ایران خصوصاً تهران و کرج، بازهم یکی از جدی ترین چالش های کشور است و دبیر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی اعتقاد دارد ریشه این وضعیت در سیاستهای توسعه ای ناصحیح و مهاجرت های گسترده ای است که از ابتدای دهه ۵۰ خورشیدی شروع شد و بار سنگینی بر دوش منابع آبی کشور گذاشت.
محمد الموتی اظهار داشت: در تهران بارگذاری های غلط و انتقال جمعیت گسترده هم برداشت بی رویه آب را تشدید کرده و هم فشار زیادی بر سد طالقان و حوضه آبریز سفیدرود وارد آورده است، در حالیکه اساساً این منابع برای پشتیبانی از چنین مصرفی طراحی نشده اند.
از بزرگترین آبخوان یکپارچه تا کانون گرد و غبار وی با اشاره به پیشینه تاریخی موضوع توضیح داد: نزدیک به ۶۰ سال پیش، یعنی سال ۱۳۴۸ بخشی از آب طالقان رود که از سرشاخه های رودخانه شاهرود در منطقه الموت سپس سفیدرود در استان گیلان شمرده می شود و از منابع آبی حوضه آبریز سفیدرود است، برای توسعه کشاورزی دشت قزوین اختصاص یافته بود. قرار بود دشت قزوین به عنوان بزرگ ترین آبخوان یکپارچه کشور تقویت شود و تأسیسات انحراف آب طالقان، در چارچوب سد انحرافی سنگبان و تونل زیاران و چند کانال و ایجاد شبکه آبیاری، بخشی از آب به این دشت برسد.
دبیر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی اضافه کرد: تقریباً در همان سال ها مطالعاتی برای ایجاد سد مخزنی با هدف ذخیره سیلاب های بهاره انجام شد ولی ساخت سد تا سال ۱۳۸۱ به تعویق افتاد. در این سال، ساخت این سد مخزنی آغاز شد و در سال ۱۳۸۵ به بهره برداری رسید اما طی دهه های ۷۰ و ۸۰، غوغای طرح های انتقال آب بین حوضه ای بود بدین سبب «تأمین آب آشامیدنی شهرهای تهران و کرج» به اهداف این سد افزوده شد. به بیانی دیگر ساخت این سد، در قالب پدافند غیرعامل برای مساعدت با تامین شرب تهران و کرج باتوجه به چشم انداز افزایش جمعیت آنها طراحی و اجرا شد.

بگفته الموتی، از مجموع ۴۲۰ میلیون مترمکعب ظرفیت مخزن سد طالقان، حدود ۳۳۰ میلیون مترمکعب حجم مفید قابل استفاده می باشد که بخشی از آن باید به دشت قزوین می رسید. در دهه ۸۰ با اجرای طرح خط انتقال از سد طالقان، حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب به عنوان حقآبه مصارف شهری درنظر گرفته شد اما در عمل این حقآبه کم کم کم شد و حتی ۶۰ میلیون مترمکعبی که برای آبیاری و تغذیه مصنوعی دشت قزوین پیش بینی شده بود هم به دلیلهای مختلفی به مقصد نرسید، ضمن این که به سبب فشار ناشی از جمعیت رو به افزایش پایتخت و کرج چانه زنی استان قزوین در طول یک دهه اخیر معطوف به بازیابی حق آبه قانونی دشت قزوین و بخشی از شرب در چند شهر این استان شد.
وضعیت فعلی: ادامه راه اندازی تونل بدون مجوز محیط زیستی وی در ادامه اظهار داشت: حال تونل و کانال انتقال دوم درحال راه اندازی است، در حالیکه این پروژه، بدون مجوز ارزیابی محیط زیستی درحال اجراست و خلاف سیاستهای کلی و قوانین برنامه های پنج ساله کشور است. همین روند سبب شده دشت قزوین به شدت لطمه پذیر شود.
یکی از بزرگترین فرونشست های ایران اینجاست الموتی با اشاره به برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی اظهار داشت: طی دو دهه گذشته برداشت گسترده آب های زیرزمینی، دشت قزوین را به یکی از کانون های بحرانی کشور مبدل کرده است. در منطقه فتح آباد شاهد یکی از بزرگ ترین فرونشست های ایران هستیم همین طور تالاب اله آباد به سبب برداشت های بالادست و اجرای پروژه زهکشی، خشک شده و الان به بزرگ ترین کانون گرد و غبار در غرب کرج و تهران بدل شده است.

این کارشناس اضافه کرد: حتی انتقال آب از سد طالقان هم پاسخگوی نیازها نخواهد بود. وقتی این اطمینان داده می شود که آب آشامیدنی از هر طریقی تامین خواهد شد، مصرف بازهم بالا باقی می ماند.
انتقال آب از شاهرود لطمه زاست؛ پیش بینی خشکیدگی و فشار بر خزر الموتی درباره ی طرح های جبرانی اظهار داشت: حال صحبت از انتقال ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از شاهرود در منطقه الموت به دشت قزوین است؛ آبی که اصولا حقآبه استان گیلان و رودخانه سفیدرود است و بخش عمده کشاورزی و معیشت مردم منطقه الموت را تامین می کند و خود آن منطقه در وضعیت بسیار بغرنجی در زمینه تامین آب آشامیدنی و کشاورزی است. اجرای این طرح قطعا سبب خشکیدگی الموت، پایین دست شاهرود و سفیدرود خواهد شد و در نهایت فشار جدی به دریای خزر وارد میکند. قطعا این ایده، یک خطای بزرگ و اقدامی برخلاف قانون است که تبعات بسیار خطرناک و جدی محیط زیستی، اجتماعی و حتی امنیتی خواهد داشت.
پروژه برای مردم یا برنامه بازاریابی کلان برای بعضی مجموعه ها ؟ به اعتقاد وی، آن چه امروز درحال وقوع است، نوعی بازی با منابع آبی کشور است. این پروژه ها بالاتر از آنکه به نفع مردم باشد، یک جریان بده و بستان سودآور را برای بعضی مجموعه ها به وجود آورده است که پشت آن، یک برنامه بازاریابی کلان منابع آبی است. طی سه دهه اخیر، از این دست بازاریابی ها برای توجیه پروژه هایی که عدم ضرورت بسیاری از آنها امروز مشخص شده است، به وفور داشته ایم.
از این بازی ویرانگر دست بکشیم! ////دبیر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی در ادامه اظهار داشت: منابع مالی کشور و دارایی عمومی مردم، در جاهایی هزینه شد که نه تنها نتیجه کار آمدی نداشت، بلکه به خیلی از منابع پایه کشور هم لطمه رسانده است. یک جریان دو سر باخت برای دولت و مردم که البته برنده خودش را داشته است. باید توجه داشت که این شیوه های سازه محور عموما پاسخگوی نیازها نیست و سبک مدیریت و حتی سبک زندگی در ایران نیازمند بازبینی اساسی است. باید تصمیمات سختی بگیریم و از این بازی ویرانگر دست بکشیم.
چشم اندازی برای انتقال آب نیست این فعال محیط زیست با تکیه بر این که ظرفیت انتقال آب در کشور به انتها رسیده است و در عمل دیگر آبی وجود ندارد که بتوان با انتقال آن مشکل کم آبی را حل کرد، اضافه کرد: طرح انتقال آب از سد طالقان هم فقط یک راه حل موقت است و نمی تواند نیازهای پایتخت را بطور پایدار تامین کند. متاسفانه در هیاهوی مسایل کلان پایتخت و عناوینی که به امنیت ملی گره خورده، این واقعیت ها کمتر مورد توجه قرار می گیرد و در عمل صدای هشدارها گم می شود. حتی اگر امروز این انتقال ها صورت گیرد، سال آینده باردیگر با بحران کم آبی روبه رو خواهیم شد، برای اینکه این آب ها هم کفاف نیاز رو به رشد جمعیت و مصرف را نخواهد داد. مسؤلان و شهروندان تهران باید نسبت به این مورد حساس باشند که ادامه این مسیر ممکن نیست.
تغییر الگوی مصرف در شهرهای پرجمعیت اثرگذار است الموتی با اعلان اینکه تغییرات جدی در سبک زندگی و مدیریت آبرسانی لازمست، اظهار داشت: اصلاح الگوی مصرف خانگی در تهران و کرج بطور اثرگذار خواهد بود. بطور مثال اگر هر خانوار تنها پنج لیتر در شبانه روز کمتر مصرف کند، باتوجه به تراکم جمعیتی این دو شهر، کاهش بزرگی در مجموع رقم خواهد خورد.

این فعال محیط زیست، نباید تصور کرد که همه مشکلات با صرفه جویی خانگی حل می شود. چنین نگاهی بیشتر در خدمت کسانی است که پروژه های انتقال آب را دنبال می کنند. آنها صرفه جویی را کوچک جلوه می دهند تا اجرای طرح های پرهزینه و سودآور خودرا توجیه کنند.
چگونه تلاش شهروندان برای اصلاح مصرف خنثی می شود؟ دبیر شبکه تشکل های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور با اشاره به بعضی تناقض های موجود اظهار داشت: حتی اگر ۱۰ درصد مصرف خانگی اصلاح گردد، در همان حال شاهد آبیاری عجیب فضای سبز شهری هستیم. چنین اقداماتی در عمل تلاش مردم را خنثی می کند. علاوه بر این، فشار مضاعفی هم بر آب های زیرزمینی وارد می شود تا نیازهایی مانند توسعه فضای سبز غیرضروری تهران تامین شود؛ فضایی که می توانست با الگوهای کم آب بر جایگزین شود.

وی تاکید کرد: در حالیکه برای پروژه های انتقال آب هزاران میلیارد تومان هزینه می شود، برای اصلاح شبکه فرسوده آب و فاضلاب سرمایه گذاری کمی صورت می گیرد. دلیل آن روشن است؛ چرخه اقتصادی پروژه های انتقال بسیار سودآورتر است.

الموتی در انتها اظهار داشت: وزارت نیرو امروز بالاتر از آنکه متولی مدیریت پایدار آب باشد، به نهادی درآمدزا از محل فروش آب تبدیل گشته است. در حالیکه بخش بزرگی از آب مصرفی بعد از استفاده می توانست باردیگر به سفره های زیرزمینی بازگردد، حال به سبب جمع آوری و فروش فاضلاب، همین امکان هم از بین رفته است، یعنی حتی مدل مدیریت منابع آبی که در اکثر کشورهای دنیا با عنوان بازچرخانی اجرا می شود و مورد تأیید هم هست، در اینجا به سبب بی توجهی به پرداخت حق آبه های ضروری، خودش به یک چالش جدید تبدیل گشته است. این روند در طولانی مدت خطری جدی برای آینده منابع آبی کشور خواهد بود.