منابع آب زیرزمینی در شرایط بحرانی
با عنایت به افزایش موارد فرونشست زمین در كشور و شناسایی ۴۴ محدوده پرخطر فرونشست طی ۱۵ سال گذشته، یك فعال حوزه آب ضمن بیان اینكه یكی از عمده ترین علل فرونشست زمین خشك شدن سفره های آب زیرزمینی است، اظهار داشت: قوای سه گانه باید در نظر داشته باشند كه خشك شدن منابع آب زیرزمینی كشور در شرایط حادی است و اگر فكری به حال آن نشود شاید هیچ گاه احیا و خسارات آن جبران نشود.
حسین رفیع در گفت و گو با ایسنا درباره نقش خشک شدن منابع آب زیرزمینی بر فرونشست زمین اظهار نمود: حالا بیشتر دشت های کشور با مشکل خشکسالی مواجهند و این مسئله سبب حفر بیش از حد چاه آب و در نتیجه تخلیه منابع آب زیرزمینی و ایجاد فضای خالی در زیر زمین شده است. فضای خالی زیرزمین کم کم با فشارهایی که به آن وارد می شود، نشست می کند و در زمین های شیب دار سبب رانش زمین می شود.
وی برداشت بی رویه کشاورزان از آب های زیرزمینی را یکی از اصلی ترین علل خشکی سفره های آب های زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین دانست و اظهار داشت: متاسفانه بیشتر برداشت ها به علل مختلف توسط کشاورزان اتفاق می افتد که از علل آنرا می توان به خشکسالی های پی درپی سال های گذشته، انتقال آب از سرحوزه ها به حوزه های دیگر و سدسازی هایی که سبب می شود آب های بالادستی به اندازه کافی به زمین های کشاورزی نرسد، اشاره نمود.
رفیع با اشاره به اینکه برخی کشاورزان به منظور تأمین آب مورد نیاز خود چاه های غیر مجاز حفر می کنند و گاهی هم از چاه های مجاز بیش از حد مجاز و مورد نیاز خود آب برداشت می کنند، خاطرنشان کرد: این دسته اقدامات که نظارت و مدیریتی بر آنها نیست سبب هدر رفت آب می شود این در حالیست که در دولت دهم قانونی به تصویب مجلس رسید که خیلی از چاه های غیرمجازی که حفر شده بودند را دارای جواز رسمی و سند می کرد. این مورد مدیریت آب های زیرزمینی را با چالش های بیشتری روبه رو کرد چونکه هر شخصی این اجازه را به خود می داد که تخلف کند.
این فعال حوزه آب ضمن اشاره به اینکه تعدد و کوچک مقیاس بودن زمین های کشاورزی کشور نظارت و مدیریت بر آنها را دشوار کرده است، اظهار داشت: زمین های کشاورزی باید در ابعاد بزرگی باشند تا بتوان آبیاری آنها را مدیریت کرد در حالیکه مدیریت و آبیاری زمین های کشاورزی مختلف و کوچک مقیاس و با مشکلات و چالش های زیادی مواجه می باشد و هدر رفت آب در این زمین ها بسیار بالاست. متاسفانه طی ۶۰ سال قبل سلسله اتفاقاتی در ایران سبب کوچک شدن زمین های کشاورزی شده است که نخستین آنها در زمان پهلوی دوم با قانون اصلاح اراضی صورت گرفت. در آن دوره بدون ایجاد زیرساخت های لازم، زمین ها بین روستاییان تقسیم شد همینطور بعد از انقلاب اسلامی هم مجدد این صورت گرفت و زمین ها کوچکتر و مدیریت آنها دشوارتر شدند.
وی با اشاره به اینکه طبق قانون مدیریت حوزه آب در کل کشور بر عهده وزارت نیرو و شرکت مدیریت منابع آب ایران است، خاطرنشان کرد: بالاترین مقام های سیاسی و حکومتی کشور تا پایین ترین بهره برداران و ذی نفعان که کشاورزان، مردم بومی و محلی هستند باید درمدیریت حوزه آب کمک کنند. لازم است این کار با یک برنامه درست و برپایه ظرفیت مناطق مختلف صورت گیرد اما هم اکنون برنامه مشخصی برای حفظ منابع آب بخصوص آب های زیرزمینی وجود ندارد و امیدوارم قوای سه گانه کشور این را در نظر داشته باشند که وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور در شرایط حادی است و اگر فکری به حال آن نشود شاید هیچ گاه احیا و خسارات آن جبران نشود.
رفیع یکی دیگر از علل خشک شدن و پر نشدن سفره های آب زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین را کاهش پوشش گیاهی سطح زمین دانست و اظهار داشت: طی سال های گذشته براثر تخریب جنگل ها و مراتع و تغییر کاربری اراضی مختلف میزان نفوذپذیری خاک هم کاهش پیدا کرده است و در نتیجه آبی که باید براثر بارندگی ها به اعماق زمین نفوذ کند و وارد سفره های آب زیرزمینی شود با مشکل روبه رو شده است. این مسئله می تواند گاهی سبب جاری شدن سیل و تخریب گسترده شود.
وی در ادامه اظهار نمود: یکی از مباحث چالش برانگیز در حوزه برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی برداشت از این منابع برای تأمین مصارف شرب در شهرها و بعضی از روستاها است که از راه حفر چاه های گوناگونی در محدوده شهرهایی همچون تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و سایر شهرهای کشور صورت می گیرد و نباید از آن ساده گذشت.
مرجع ملی سازمان های مردم نهاد در کنوانسیون حفاظت از تالاب ها در پاسخ به این پرسش ایسنا که برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی علاوه بر فرونشست زمین چه نتایج زیست محیطی دیگری دارد، اظهار داشت: برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی در مناطقی که در مجاورت دریاچه های شور یا دریا باشند می تواند سبب ورود آب شور به منابع آب زیرزمینی و در نتیجه تلخی یا شوری آب شود همینطور برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی می تواند سبب کاهش کیفیت آب شود تا حدی که دیگر برای کشاورزی هم مناسب نباشد.
وی ضمن بیان اینکه سفره های آب زیرزمینی طی سال های زیادی شکل گرفته اند، تصریح کرد: جبران برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی احتیاج به زمان بسیار زیادی دارد و شاید در بعضی موارد هیچ گاه جبران نشوند همینطور لازم به ذکر است که خشک شدن سفره های آب زیرزمینی می تواند در خشکسالی و گرمایش منطقه، کاهش کیفیت گیاهان و در نتیجه تنوع زیستی و حتی کاهش کیفیت زندگی انسان ها موثر باشد.
این فعال حوزه آب درباره راهکارهای حفظ منابع آب زیرزمینی ضمن بیان اینکه شرایط اقلیمی هر منطقه متفاوت و حفظ منابع آب زیرزمینی هر منطقه نیازمند نسخه خاص خود است، اظهار نمود: مهمترین مسئله نوع مدیریتی است که یک نظام سیاسی باید برای کشور تعریف کند. برنامه ریزی برای توسعه باید برپایه آمایش سرزمین صورت گیرد اما با وجود اینکه این مبحث سال ها است که مطرح شده اما آمایش سرزمین هنوز به درستی بررسی نشده است و تا زمانی که این بررسی به درستی انجام نشود و ظرفیت های موجود در مناطق مختلف به خوبی دیده نشود نمی توان سند توسعه مناسبی تدوین کرد که قابل اجرا باشد.
رفیع در انتها با اشاره به اینکه تزریق مصنوعی آب به سفره های زیرزمینی و مدیریت برداشت از آب های زیرزمینی از دیگر راهکارهای مطرح شده در زمینه حفظ منابع آب زیرزمینی است، اظهار داشت: روش های مختلفی برای تزریق مصنوعی آب به زیرزمین مطرح و در بعضی مناطق اجرا شده است که یکی از آنها تصفیه فاضلاب ها و پسآب ها و تزریق آن به سفره های زیرزمینی و دیگری تزریق آب به کمک برنامه های آبخیزداری و آبخوان داری است همینطور کنترل برداشت از آب های زیرزمینی می تواند در این حوزه موثر باشد اما جبران برداشتی که هم اکنون از منابع زیرزمینی صورت می گیرد کاری بسیار دشوار است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب